-
1 иҗтимагый
прил.1) обще́ственный, социа́льный (строй, переворот, прогресс)җәмгыятьнең иҗтимагый бүленеше — социа́льное деле́ние о́бщества
иҗтимагый мөнәсәбәтләр — обще́ственные отноше́ния
иҗтимагый фәннәр — обще́ственные нау́ки
2) обще́ственный, коллекти́вный, о́бщийиҗтимагый байлык — обще́ственное (коллекти́вное) бога́тство
-
2 иҗтимагый-икътисадый
прил.социа́льно-экономи́ческий -
3 иҗтимагый
пробщественный, социальный -
4 иҗтимагый-сәяси
пробщественно-политический -
5 сәяси-иҗтимагый
пробщественно-политический -
6 аклану
I возвр. от аклау I1) разг. вы́белиться; вы́мазаться (вы́пачкаться, запа́чкаться) бе́лым2) убеля́ться (убели́ться, станови́ться/стать) бе́лым (от снега, инея и т. п.)II возвр.-страд. от аклау II1) опра́вдываться/оправда́ться (об обвиняемом, подсудимом); обеля́ться/обели́ться; опра́вдывать/оправда́ть, обеля́ть/обели́ть себя́; реабилити́роваться2) опра́вдываться/оправда́ться, быть опра́вданным (о надеждах, предложениях, предсказаниях и т. п.); окупа́ться/окупи́ться (о затратах, расходах и т. д.); опра́вдывать (оправда́ть, окупа́ть/окупи́ть) себя́иҗтимагый тәрбиянең акланган чаралары — опра́вданные сре́дства обще́ственного воспита́ния
3) страд. опра́вдываться, обеля́ться; реабилити́роваться -
7 гыйлем
сущ.1) уст. нау́ка; -зна́ние; -ве́дениетабигать гыйлеме — естествозна́ние
фәлсәфи гыйлемнәр — филосо́фские нау́ки
иҗтимагый гыйлемнәр — обще́ственные нау́ки
хисап гыйлеме — арифме́тика
хокук гыйлеме — правове́дение; законове́дение; юриспруде́нция
әхлак гыйлеме — э́тика
2) в разн. знач. зна́ниегыйлемнең урысныкы, татарныкы дигәне юк — (погов.) зна́ние не быва́ет ру́сским и́ли тата́рским ( не имеет национальных границ)
гыйлем китапның эчендә дә, тышында да — (погов.) зна́ние и в кни́ге, и вне кни́ги (в жи́зни)
гыйлем - акылның яртысы — (погов.) зна́ние - полови́на ума́
3) разг. учёный, образо́ванный челове́ксм. тж. галимхәйран булды әнкәсе, гыйлем булгач бәбкәсе — удиви́лась мать, когда́ сын стал образо́ванным
газазил да бик гыйлем булган, ди — говоря́т, Азази́л (Де́мон) то́же был весьма́ учёным (образо́ванным)
•- гыйлем әһле
- гыйлем иясе
- гыйлем кеше
- гыйлем йорты
- гыйлем өйрәнү -
8 динамика
сущ.1) физ. дина́мика ( отдел механики)2) книжн. дина́мика (ход развития, изменения какого-л. явления)тарихи вакыйгалар дина́микасы — дина́мика истори́ческих собы́тий
иҗтимагый үсеш дина́микасы — дина́мика обще́ственного разви́тия
3) книжн. дина́мика (движение, действие, развитие)әсәрнең җанлы дина́микасы юк — в произведе́нии нет живо́й дина́мики
-
9 җанланыш
сущ.1) оживле́ниезалда җанланыш — оживле́ние в за́ле
2) перен. активиза́ция, подъёмиҗтимагый хәрәкәттәге җанланыш — подъём в обще́ственном движе́нии
-
10 катаклизм
сущ.; прям.; перен.катакли́змтарихи-иҗтимагый катаклизмнар — обще́ственно-истори́ческие катакли́змы
тормыш катаклизмнары — катакли́змы жи́зни
-
11 консолидацияләү
перех.1) книжн. консолиди́ровать || консолиди́рование, консолида́цияиҗтимагый көчләрне консолида́цияләү — консолида́ция обще́ственных сил
2) фин. консолиди́ровать ( превращать текущие краткосрочные государственные долги в долгосрочные)заемнарны консолида́цияләү — консолиди́ровать за́ймы
-
12 мәгънәлелек
сущ.1) зна́чимость, -зна́чность; содержа́тельность; осмы́сленностьсүзнең мәгънәлелеге — зна́чимость сло́ва
сүзнең күп мәгънәлелеге — многозна́чность сло́ва
иҗтимагый мәгънәлелек — социа́льная зна́чимость
тирән мәгънәлелек — глубокомы́слие
2) вырази́тельность фраз3) толко́вость, де́льностькиңәшнең мәгънәлелеге — толко́вость сове́та
4) многозначи́тельность, вырази́тельностькүз карашының мәгънәлелеге — вырази́тельность его́ взгля́да
-
13 социаль
прил.1) в разн. знач. социа́льный2) см. иҗтимагыйсоциаль чыгыш — социа́льное происхожде́ние
җәмгыятьнең социаль катлаулары — социа́льные слои́ о́бщества
социаль шартлар — социа́льные усло́вия
социаль гаделлек — социа́льная справедли́вость
социаль тигезсезлек — социа́льное нера́венство
социаль хәл — социа́льное положе́ние
-
14 сыйфатлау
перех.1) характеризова́ть, охарактеризова́ть ( кого-что) || характери́стикаоста сыйфатлау — ма́стерская характери́стика
иҗтимагый күренешләрне сыйфатлау — охарактеризова́ть обще́ственные явле́ния
2) обрисо́вывать/обрисова́ть, опи́сывать/описа́ть ( кого-что) || обрисо́вывание, описа́ниетабигать күренешләрен сыйфатлау — описа́ние пейза́жа
• -
15 тигезсезлек
сущ.1) неро́вность, шерохова́тостьюлның тигезсезлеге — неро́вность (неро́вности) доро́ги
2) неро́вное ме́сто, неро́вность (углубле́ние, возвыше́ние)тигезсезлеккә тап булу — попа́сть на неро́вное ме́сто
3) неравноме́рностьүсешнең тигезсезлеге — неравноме́рность разви́тия
4) в разн. знач. нера́вность, нера́венствохәлләрнең тигезсезлеге — нера́вность положе́ния
социаль тигезсезлек — социа́льное нера́венство
экономик тигезсезлек — экономи́ческое нера́венство
иҗтимагый тигезсезлек — нера́венство обще́ственного положе́ния
көчләрнең тигезсезлеге — нера́венство сил
5) мат. нера́венствотигезсезлене чишү — реше́ние нера́венства
-
16 тормыш
сущ.1)а) в разн. знач. жизнь || жи́зненный, жите́йскийиҗтимагый тормыш — обще́ственная жизнь
тормышта үз урыныңны табу — находи́ть/найти́ своё ме́сто в жи́зни
авыл тормышы — дереве́нская жизнь
иске тормыш — ста́рая жизнь
шәхси тормыш — ли́чная жизнь
тормыш мәшәкатьләре — жите́йские забо́ты
тормыш тәҗрибәсе — жи́зненный о́пыт
вокзалда тормыш кайнап тора — на вокза́ле жизнь кипи́т
б) материа́льные усло́вия жи́зни; быт || бытово́йиркен тормыш — зажи́точная жизнь, зажи́точность
тормыш ваклыклары — бытовы́е ме́лочи
в) перипети́и жи́зни; судьба́тормышында зур үзгәрешләр — больши́е измене́ния в его́ судьбе́
2) существова́ние, бытие́ ( как биологический процесс); см. яшәү3) в знач. нареч. тормышта за́мужемул инде күптән тормышта — она́ давно́ уже́ за́мужем
•- тормыш иптәше
- тормыш юлдашы
- тормыш итеп яткан булабыз
- тормыш итү
- тормыш көтү
- тормыш кичерү
- тормыш киңәше
- тормыш кору
- тормыш кушуы
- тормыш кушуы белән
- тормыш рәвеше
- тормыш тамыры
- тормыш юлы
- тормышка ашмастай
- тормышка ашмаслык
- тормышка ашу
- тормышка ашыру
- тормышка бирү
- тормышка караш
- тормышка чыгу
- тормыштан алынган
- тормыштан алынган типлар
- тормыштан артта калу -
17 төшенкелек
сущ.1) пока́тость ( плеч)2) перен.а) пода́вленность, пессими́зм, пессимисти́чностькүңел төшенкелегенә бирелмә — не допуска́й пода́вленности души́
б) мино́рность ( голоса)тавышның төшенкелеге — мино́рность го́лоса
3) ( об общественных явлениях) упа́док, упа́дочностьиҗтимагый фикернең төшенкелеге — упа́дочность обще́ственной мы́сли
-
18 формация
сущ.; книжн.форма́цияиҗтимагый-икътисади форма́ция — обще́ственно-экономи́ческая форма́ция
яңа форма́ция кешеләре — лю́ди но́вой форма́ции
-
19 функция
сущ.; книжн.; в разн. знач.фу́нкцияиҗтимагый фу́нкцияләр — фу́нкции обще́ственного бытия́
баш мие фу́нкциясе — фу́нкция головно́го мо́зга
тригонометрик фу́нкцияләр — тригонометри́ческие фу́нкции
хезмәт фу́нкциясе — служе́бная фу́нкция
-
20 юнәлешле
прил.в разн. знач. напра́вленныйдемократик юнәлешле иҗтимагый үзгәрешләр — демократи́чески напра́вленные обще́ственные измене́ния
юнәлешле хәрәкәт — напра́вленное движе́ние ( в физике)
- 1
- 2
См. также в других словарях:
иҗтимагый — с. кит. 1. Җәмгыятькә караган, шуңа бәйләнешле 2. Бөтен кешелек катнашында тудырыла, үтәлә, эшләнә торган и. җитештерү. Бөтен җәмгыятьнеке, барлык кешеләрнеке, күмәк 3. Зарур, әһәмият сүзләре белән килгәндә: бөтен җәмгыять өчен и. зарур эш вакыты … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
сыйныф — I. Иҗтимагый җитештерүнең тарихи яктан билгеле бер системасында тоткан урыннары буенча, җитештерү чараларына мөнәсәбәтләре буенча, хезмәтне иҗтимагый оештырудагы рольләре буенча һәм иҗтимагый байлыкны алу ысулы һәм алар өлешенә тигән иҗтимагый… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
дөнья — 1. Материянең бер бөтен тәшкил иткән барлык формалары; галәм 2. Галәмнең бер өлеше башка д. лар бардыр 3. Җир шары; Җир планетасындагы нәрсәләрнең барсы 4. Чолгап тора торган барлык табигать, тирәлек д. яшәрә 5. Тирәлекнең, табигатьнең,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
хәл — и. 1. Кешенең физиологик һәм рухи халәте, үз үзен хис итүе 2. Физик көч, куәт хәл калмады. Байлык барлык, материаль мөмкинлек тур. сине туйдырырлык хәлем бар 2. Аерым кешенең җәмгыятьтә тоткан урыны, роле, дәрәҗәсе, социаль чыгышы, урыны аның… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
All-Tatar Public Center — The All Tatar Public Center, (ATPC, BTİÜ), also known as the Tatar Social Center (Tatar Latin: Bötentatar İctimağí Üzäge, BTİÜ; Cyrillic: Бөтентатар Иҗтимагый Үзәге, БТИҮ; Russian Всетатарский Общественный Центр, ВТОЦ) is a Tatar social… … Wikipedia
акыл — 1. Кешенең уйлау, фикер йөртү сәләте, аңлылык дәрәҗәсе акыл яшьтә түгел – башта 2. Иҗтимагый аң, иҗтимагый фикер 3. Киңәш яшьләргә акыл бирү 4. Уй, фикер кем башына килгән бу акыл? 5. Акыллылык акыл түгел бу эшең 6. Алдын артын уйлау, уйлап эш… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җәмәгатьчелек — 1. Җәмгыять кешесе булу, үзеңне билгеле бер җәмәгать кешесе дип санау хәле җ. хисе 2. Иҗтимагый тормышта актив катнаша һәм иҗтимагый фикер тудыра торган алдынгы катлау, җәмгыятьнең төп катлавы. Җәмгыятьнең билгеле бер сыйныфы яки катлавының төп… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
каста — I. диал. 1. Авыру, чир 2. Хаста, чирле. II. К АСТА – 1. Һиндстанда чыгышлары, кәсепләре, иҗтимагый хәлләре буенча аерымланып, башкалар белән якын аралашмый торган кешеләр төркеме, социаль катлам. 2. күч. Башкалар белән аралашмый торган иҗтимагый… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
публицистика — 1. Хәзерге көн өчен әһәмиятле темаларга багышланган иҗтимагый политик әдәбият – әдәби жанр. Иҗтимагый политик әдәбиятнең башка жанрдагы әсәрләрдә кулланыла, очрый торган үзенчәлекле сыйфатлары, элементлары әсәрдә п. га бирелеп китү 2.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
социаль — с. 1. Җәмгыятькә бәйләнешле: иҗтимагый 2. Иҗтимагый җитештерү мөнәсәбәтләрен фәнни үзгәртүне максат итеп куя торган социаль революция 3. Җәмгыять тарафыннан башкарыла, эшләнә торган, аның вазифасына караган социаль тәэминат … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
статистика — 1. Иҗтимагый һ. б. күренешләрне сан микъдар ягыннан гомумиләштереп тикшерү өйрәнү фәне 2. Иҗтимагый һ. б. күренешләрнең гомумиләштерелгән микъдар исәбе; саннар белән күрсәтелгән исәп хисап белешмәләре 3. Күп кенә төгәл фәннәрдә (мәс. физика,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
